Автор жазган текст өзгөртүүсүз жарыяланат. Автордун пикири редакциянын көз карашын билдирбейт.
Кыргыз коомчулугунда 1990-жылдардын аягында Орусиянын премьер-министри болуп иштеген Евгений Примаков 1920-жылдардын аягындагы Кыргызстандын өкмөт башчысы Жусуп Абдрахмановдун баласы болгон, деген көп жоромолдор айтылып келет.
Жусуп Абдрахманов
Евгений Примаков
Биринчи версия. Жусуп Абдрахманов менен 1927-жылы Ленинграддан Кыргызстанга сүргүнгө айдалып келген еврей кызы Мария Натансондун ортосунда бир нече жыл сүйүү романы болгон. Бирок баш кошушкан эмес. Мария камакка алынарда кичинекей баласы болгон, аны бир тууган эжесине калтырып кеткен. Ошол бала Евгений Примаков болушу мүмкүн, деп айтылат.
Экинчи версия. Евгений Примаков совет заманында Сокулук районунан СССР Жогорку Советине депутат болгон. Ошол учурда Примаков Чүйгө шайлоочулар менен жолугушууга келет. Бүткөндөн кийин коштоп жүргөн кыргыз чиновнигинен Ысык-Көлдүн Таштак айылына барып келүү мүмкүнчүлүгүн сурайт. Анын каалоосун канааттандырып, машина уюштуруп беришет. Таштак айылы Жусуп Абдрахмановдун туулган жери экени белгилүү.
2018-жылы Жусуп Абдрахмановдун кызы Ленина Абдрахманова менен жолугуп, атасынын өмүр таржымалы жөнүндө көпкө маектешкен элем. “Көзүмдүн тирүүсүндө бүтүрө турган бир иш калды. Ал эл арасында “Примаков Абдрахмановдун баласы болгонбу?” деген суроого жооп алуу. Ошол максатты көздөп, Примаковдун Орусиянын “РТР” телеканалында иштеген небересине “Жусуп Абдрахманов сиздин үй-бүлөңүз үчүн бир нерсе билдиреби?” деп суроо коюп, атамдын таржылмалын кошуп, узун кат жөнөттүм. Жообун күтүм жатам” деди эле. Ленина эженин көзү барында ал катка жооп келген жок.
Мына ушундай эл арасындагы суроолорго жооп табуу үчүн иликтеп көрүүнү чечтим. Биз жалаң ачык маалыматтарга, даталарга таяндык, салыштырып көрдүк. Кеп башында “ата-баланын” өмүр жолу жана ишмердүүлүктөрү менен кыскача таанышып алалы:
Абдрахманов Жусуп 1901-жылы Ысык-Көл районунун Күнгөй-Аксуу болуштугуна Чиркей кыштоосунда туулган (азыркы Ысык-Көл районунун Жаркымбаев айылы). Советтик, партиялык мамлекеттик ишмер, Кыргыз АССРинин Эл Комиссарлар Советинин биринчи председатели (1927—1933), РСФСР Борбордук аткаруу комитетинин мүчөсү, СССР Борбордук аткаруу комитетинин президиумунун мүчөлүгүнө кандидат, ВКП(б)БКнын Орто Азия бюросунун мүчөлүгүнө кандидат болгон. 1937-жылы “эл душманы” катары камалып, 1938-жылы атылган. Сөөгү 1991-жылы Бишкектеги “Ата-Бейит” көрүстөнүнө коюлган. Жубайы Гүлбахар алматылык казак кызы болгон. Артында бир уул, эки кызы калган. [http://www.languages-study.com/berlin/jews-in-kyrgyzstan.html]
Евгений Максимович Примаков 1929-жылы 29-октябрда Москвада төрөлгөн, советтик-орусиялык саясий жана мамлекеттик ишмер. Орусия федерациясынын өкмөт башчысы (1998—1999), Тышкы иштер министри (1996—1998), СССРдин, кийин Орусиянын борбордук чалгындоо кызматынын жетекчиси (1991-1996), СССР Жогорку Кеңешинин союз советинин төрагасы (1989—1990). Кесиби - экономист, чыгыш таануучу-арабист, экономика илимдеринин доктору (1969), профессор (1972), толук ыйгарым укуктуу элчи (1996), СССР илимдер академиясынын академиги (1979), СССРдин мамлекеттик сыйлыгынын лауреаты (1980), Орусиянын мамлекеттик сыйлыгынын лауреаты (2014). 2015-жылы 26-июнда Москвада каза болгон.
Евгений Примаковдун биринчи жубайы: Лаура Васильевна Харадзе (1930—1987), экинчиси Ирина Борисовна Примакова. Балдары: уулу Александр, кызы Нана. [Королёв Б. В. Как Примаков стал Примаковым. — М.: Изд-во МНЭПУ, 1999]
Наталия Мурга деген автор “Семейная тайна Евгения Примакова” деген макаласында минтип жазат: “Евгений Примаков мемуарында “Менин атамдын фамилиясы Немченко, ал жөнүндө мага апам айткан. Мен аны эч качан көргөн эмесмин. Апам экөө ажырашып кеткенден кийин 1937-жылы атылып кеткен кеткен. Мен төрөлгөндөн бери апамдын фамилиясы – Примаковду алып жүрөм, деп жазганы бар”. [https://www.eg.ru/politics/46366/]
“Примаковдун туулгандыгы тууралуу күбөлүгүндө (метирка) “отчество” деген графасы бош, сызыкча коюлган. Евгений Максимовичтин жакын туугандарынын маалыматы боюнча апасы Анна Яковлевна жашында Максим Розенберг деген инженерге турмушка чыгат. Кийин атасынын атын “Максимович” кылып алган, Примаков өзү ал жөнүндө эч бир жерде айткан, жазган эмес”,- дейт Наталия Мурга.
“Примаковдун Тбилисиде үй-бүлөлүк катышып, жакшы санаалаш болуп жүргөндөрдүн бири Тамара Челидзе “Евгений Максимович өзүнүн биологиялык атасы 1937-жылы атылганын жазганда, атасы Бухарин болуш керек деген версия айтыла баштады. Айрым сырткы окшоштуктары ушундай ойго түрткөндөй. Бул анын атасы Давид Киршенблат деген врач дегендей эле келжирек версия” деп андан ары эскерүү уланат. [https://www.eg.ru/politics/46366/].
Николай Бухарин ким? Ал 1888-жылы Москада туулган, орус революционери, советтик-партиялык мамлекеттик ишмер. 1934-жылга чейин Бүткүл союздук коммунисттик партиянын Борбордук Комитетинин мүчөсү (ЦК ВКП) болгон. Колхоздоштуруу саясатына каршы чыккан көз карашы үчүн камакка алынып, 1938-жылы атылган. 1929-жылы СССР илимдер акдемиясынын академиги болгон. [Бордюгов Г., Козлов В. Николай Бухарин. Эпизоды политической биографии // Коммунист. — 1988. — № 13.]
Наталия Мурга сөздүн учугун андан ары улайт: “Кеп болуп жаткан, өз мезгилинин белгилүү дарыгери Киршенблаттын чөбөрөсү Карина өз апасы Евгений Максимович Примаков менен бирге чоңойгонун айтып отурду. “Евгений Максимович өз апасы – Анна Яковлевна деп жазганы менен, бирок аны бир туугандары “Хана” дешчү.Таенесинин аты Берта Абрамовна. Хана Тбилисидеги белгилүү гинекологдордон болгон. Евгений Максимович туулган жерин Киев эмес, Москва деп алмаштырып алганы да кызык”.
Канткен күндө да Киршенблаттын аз болсо да Евгений Примаковго байланышы бар. Киршенблат келинчеги каза болуп калганда, үйүн жыйнап оокат кылып жүргөн, эки балалуу Фаинага баш кошот. Фаина Хананын (Анна Яковлевна) бир тууган эжеси. Евгений апасы Хана экөөнүн батири болгону 11 чарчы метр болгондуктан көбүнчө таежесинин күйөөсү Киршенблаттын үйүндө чоңоёт, анын тарбиясын алат. Киршенблат Евгенийди да өз баласындай жакын көргөн. Ошентип жогорудагы айтылган аргументтерге ынансак Евгений Примаков Бухарин, Киршенблаттын да баласы эмес.
Анна Яковлевна Примакова Евгений менен, 1932-жыл